Proces kościelny o stwierdzenie nieważności małżeństwa prowadzony jest w oparciu o przepisy prawa kanonicznego.

Proces regulowany jest m. in. przez:

  • Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 roku, 
  • Instrukcja procesowa Dignitas connubii z 2005 roku
  • List apostolski motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus z 2015 roku.

 

Rozwód cywilny może być prowadzony w różny sposób.

Może być różny zakres roszczenia, może być inna liczba rozpraw, mogą być przestawiane bardzo różnorodne dowody. Natomiast postępowanie o nieważność ślubu kościelnego jest nieco bardziej zunifikowane – większość procesów wygląda bardzo podobnie. 


Aby lepiej zrozumieć poszczególne etapy postępowania kościelnego o stwierdzenie nieważności małżeństwa, chciałbym przedstawić cały proces w trybie zwyczajnym i jego poszczególne fazy. Stwierdzenie nieważności małżeństwa krok po kroku.

 

Poniżej kilka podstawowych cech tego procesu:

Wiele osób pyta, czy można osiągnąć „rozwód kościelny” na pierwszej rozprawie. Jest to niemożliwe, bo w postępowaniu o stwierdzenie nieważności małżeństwa nie ma rozpraw jako takich. Są poszczególne kroki, które muszą być zgodnie z procedurą zrealizowane. Poza przypadkiem procesu skróconego (45-dniowy) przed biskupem, nie da się tego w żaden sposób skrócić.

 

Proces toczy się przed sądem kościelnym (sądem biskupim) lub trybunałem kościelnym. 

Proces opiera się wyłącznie o normy prawa kościelnego (prawa kanonicznego) z wyłączeniem przepisów prawa świeckiego. 

 

W procesie kościelnym adwokatem może być wyłącznie adwokat kościelny. Nie może być nim radca prawny czy adwokat świecki.

1

Przygotowanie do procesu

Bardzo ważny moment, bo to od niego w dużej mierze zależy czy wyrok sądu kościelnego będzie pozytywny, czy wyrok będzie negatywny. Błędy formalne i merytoryczne będą oddziaływały negatywnie na skuteczność i czas trwania procesu.

Zwróć uwagę na:

  • poprawne określenie właściwości miejscowej sądu
  • określenie podstaw prawnych
  • obiektywną weryfikację swojego materiału dowodowego
  • wyczerpujące (choć nie długie) przygotowanie tekstu skargi powodowej

2

Złożenie skargi powodowej

Ważnym jest, aby skarga o nieważność małżeństwa (pozew o nieważność małżeństwa lub prośba) spełniała wymogi formalne. Musi dokładnie wskazywać żądanie strony, zawierać dowody na poparcie swoich racji. Powinna mieć określoną długość – przyjmuje się, że zwykle jest to ok. 5 stron formatu A4 (szerszy lewy margines). Skarga może być złożona osobiście w sądzie kościelnym lub może być wysłana listem poleconym.

Efektem jest:

  • dekret o przyjęciu skargi przez Sąd
  • wysłanie kopii skargi do strony pozwanej
  • określenie jakie podstawy prawne nieważności małżeństwa będą badane
  • ustanowienie Kolegium Sędziowskiego, Notariusza,
    Obrońcy Węzła Małżeńskiego

3

Zeznania stron

Ważnym jest, aby skarga o nieważność małżeństwa (pozew o nieważność małżeństwa lub prośba) spełniała wymogi formalne. Musi dokładnie wskazywać żądanie strony, zawierać dowody na poparcie swoich racji. Powinna mieć określoną długość – przyjmuje się, że zwykle jest to ok. 5 stron formatu A4 (szerszy lewy margines). Skarga może być złożona osobiście w sądzie kościelnym lub może być wysłana listem poleconym.

Ważne:

  • jest to indywidualna rozmowa, a nie rozprawa
  • składania jest przysięga
  • zeznania trwają ok. 1-2 godzin
  • na koniec zawsze trzeba przeczytać protokół przesłuchania
    i złożyć swój podpis.

4

Zeznania świadków

Odbywają się w Sądzie Kościelnym lub na parafii, bez obecności stron procesu. Podczas przesłuchania świadków obu stron może być obecny adwokat kościelny. Może on również zadawać swoje pytania. Świadkowie mogą być przesłuchiwani również w drodze rekwizycji (pomocy prawnej) przez swój własny sąd, bez konieczności przyjeżdżania. Optymalna liczba świadków to 3-4 osoby z rodziny i spoza niej.

Ważne:

  • indywidualna rozmowa z sędzią, a nie rozprawa
  • składana jest przysięga
  • zeznania trwają ok. 2 godzin
  • zeznania świadka kończą się podpisaniem protokołu przesłuchania.

5

Opinia Biegłego

Opinia biegłego psychologa, psychiatry, czy seksuologa niezbędna jest w przypadku większości spraw. Szczególnie dotyczy do psychicznej niezdolności do wypełnienia istotnych obowiązków małżeńskich (kan. 1095 n3). Jego obecność zależy od zastosowanej podstawy prawnej.

Składa się z:

  • indywidualnej rozmowy z biegłym o małżeństwie
  • indywidualnie przeprowadzonych badań i testów psychologicznych
  • wydania przez biegłego pisemnej opinii, która jest istotnym dowodem
    w całej sprawie.
  • opinia biegłego psychologa kościelnego zawiera również uzasadnienie

6

Publikacja akt

Odbywa się wyłącznie w siedzibie Sądu. Okazjonalnie można poprosić o przeprowadzenie publikacji akt sprawy w sądzie kościelnym własnej diecezji w drodze rekwizycji (pomocy prawnej). Jest to możliwość zobaczenia wszystkich zebranych podczas postępowania dowodów. Wcześniej akta są niedostępne dla stron. Adwokat kościelny ma do nich dostęp na każdym etapie postępowania.

Warunki publikacji:

  • nielimitowana czasem
  • możliwość zapoznania się z aktami
    możliwość podzielenia publikacji akt na kilka dni
  • zakaz tworzenia kopii, zdjęć, jest możliwość tworzenia notatek
  • kopię akt może posiadać jedynie adwokat kościelny

7

Odpowiedź po publikacji akt

Po zapoznaniu się z aktami, istnieje możliwość ustosunkowania się do zebranego materiału w postaci:

  • polemiki w wybranymi elementami materiału
  • propozycji przeprowadzenia nowych dowodów.

Ważne, aby odpowiedź nie była emocjonalna, a stonowana i merytoryczna.

8

Uwagi Obrońcy Węzła Małżeńskiego

Obrońca Węzła to osoba, która z urzędu broni ważności małżeństwa. W pewien sposób można ją przyrównać do prokuratora.

Charakteryzują się:

  • uwagi Obrońcy są zwykle negatywne, co nie oznacza,
    że wyrok będzie negatywny
  • obrońca polemizuje ze stronami i ocenia zebrany materiał dowodowy
  • zwraca uwagę sędziów na elementy, które świadczą o ważności
    małżeństwa.
  • zdarza się, że odstępuje od złożenia obszernych uwag i zdaje się na sprawiedliwość sędziów, co często prowadzi do pozytywnego wyroku.

9

Głos Obrończy

Istotny moment na podsumowanie zebranego materiału. Ważne, aby był przygotowany profesjonalnie i bez zbędnych emocji. Najlepiej odpowiadać jest w punktach, aby niczego nie pominąć. Ważne jest, aby skupić się na elementach zawartych w aktach sprawy, a nie na własnych przemyśleniach.

Cechy:

  • każda strona ma do tego prawo
  • może być to forma polemiki z niektórymi dowodami lub uwagami Obrońcy Węzła
  • Małżeńskiego
    zwraca uwagę sędziów na elementy, które świadczą za nieważnością małżeństwa.

10

Wyrokowanie i wyrok

Ostatnia faza procesu, w której biorą udział tylko sędziowie.

Odbywa się wyłącznie w siedzibie Sądu. Okazjonalnie można poprosić o przeprowadzenie publikacji akt sprawy w sądzie kościelnym własnej diecezji w drodze rekwizycji (pomocy prawnej). Jest to możliwość zobaczenia wszystkich zebranych podczas postępowania dowodów. Wcześniej akta są niedostępne dla stron. Adwokat kościelny ma do nich dostęp na każdym etapie postępowania.

Cechy:

11

Dekret o wykonalności wyroku

Pozwala na ponowne zawarcie małżeństwa. Po wydaniu takiego dekretu strony są osobami stanu wolnego w rozumieniu prawa kanonicznego, mają więc możliwość zawarcia sakramentu małżeństwa z godnie z Nauką Kościoła.

12

Apelacja od negatywnego wyroku

W przypadku wydania wyroku negatywnego lub wyroku z którym strona się nie zgadza możliwa jest apelacja do sądu kościelnego II instancji lub do Trybunału Roty Rzymskiej. Etap ten składa się z przygotowania:

Cechy:

  • Apelacji do sądu kościelnego, który wydał wyrok w sprawie o nieważność małżeństwa
  • Uzasadnienia apelacji do sądu apatyjnego, który będzie rozpatrywał ponownie naszą sprawę.

Poniżej kilka podstawowych cech tego procesu:

  • Wiele osób pyta, czy można osiągnąć „rozwód kościelny” na pierwszej rozprawie. Jest to nie możliwe, bo w postępowaniu o stwierdzenie nieważności małżeństwa nie ma rozpraw jako takich. Są poszczególne kroki, które muszą być zgodnie z procedurą zrealizowane. Poza przypadkiem procesu skróconego (45 dniowy) przed biskupem, nie da się tego w żaden sposób skrócić.
  • Proces toczy się przed sądem kościelnym (sądem biskupim) lub trybunałem kościelnym. 
  • Proces opiera się wyłącznie o normy prawa kościelnego (prawa kanonicznego) z wyłączeniem przepisów prawa świeckiego. 
  • W procesie kościelnym adwokatem może być wyłącznie adwokat kościelny. Nie może być nim radca prawny, czy adwokat świecki.